بررسی بزرگترین حباب‌های اقتصادی تاریخ/ جایگاه بیت کوین کجاست؟

هر روز در تلویزیون شاهد برنامه‌هایی هستیم که در آن دو نفر کارشناس برجسته حضور پیدا می‌کنند و به مردم می‌گویند که بیت کوین یک حباب است. از همان ساعت، موج انفجاری توییت‌های جدید شروع می‌شود. اما آیا این واقعا درست است و بیت کوین واقعا حباب است؟

حکایت این کارشناسان درست مانند کسی است که با دیدن دود و آتش در فستیوال برنینگ من (جشنواره‌ی مرد سوزان که هر سال در بیابان بلک راک در ایالت نوادای آمریکا برگزار می‌شود) جیغ‌ و داد راه بیندازد و با آتش‌نشانی تماس بگیرد!

اینکه بیت کوین و ارزهای دیجیتال از زمان پیدایش تا کنون رشد نجومی داشته‌اند غیرقابل‌ انکار است، اما سؤال این است که چرا و به کدام دلایل منطقی باید آن را متوقف کنیم؟

برای پاسخ‌دادن به این سؤال، بیایید بیشتر درباره‌ی بیت کوین و جایگاه آن در بین بزرگترین حباب‌های تاریخ بدانیم. اطمینان دارم پس از مطالعه‌ی این مطلب، خودتان به پاسخ خواهید رسید.

سال ۱۶۳۷: حباب تولیپ (گل لاله)

گل لاله مظهر کشور هلند است. حدود ۴۰۰ سال قبل، این گل (که عمر زیبایی آن بسیار کوتاه است) از ترکیه به هلند راه یافت و به‌ سرعت به یک نماد قدرتمند تبدیل شد؛ آن‌قدر قدرتمند که از نوامبر ۱۶۳۶ تا فوریه‌ی ۱۶۳۷ قیمت آن تا ۲۰۰ برابر افزایش یافت.

مردم با هر چیزی که داشتند روی آن سرمایه‌گذاری می‌کردند، حتی خانه‌هایشان را گرو می‌گذاشتند تا پولی به‌دست بیاورند و به این جریان ملحق شوند. تعیین دقیق اینکه چند نفر و با چه مبالغی روی آن سرمایه‌گذاری کردند، واقعا دشوار است. این روند تا جایی پیش رفت که دیگر کسی نمی‌توانست درباره‌ی آن عاقلانه فکر کند. تا اینکه در نهایت قیمت یک گل لاله چنان سر به‌ فلک کشید که هیچ کسی قدرت خرید آن را نداشت و این حباب در عرض چند روز ترکید.

این همان بحث همیشگی علیه بیت کوین است. اگر مردم دیگر آن را باور نداشته باشند، آیا ارزش آن از بین نخواهد رفت؟ چرا که نه؛ احتمالش هست. اما در اقتصاد، ما به‌جای واژه‌ی «کسانی‌که باور دارند» از واژه‌ی «تقاضا» استفاده می‌کنیم. نیازی هم به گفتن نیست که تعداد بسیار زیادی بازار غیرمنطقی وجود دارد که به‌ لطف آنها، بیت کوین تا به‌ امروز دوام آورده است.

ماهیت «ارزش» در گل لاله، آثار هنری، بیت کوین و حتی قدرتمندترین ارزهای جهان یکسان است. در واقع، آنچه آنها را از یکدیگر متمایز می‌سازد کاربرد روزانه‌ی آنها است.

به‌عنوان نمونه، کاربرد گل لاله محدود است , و البته بذر آن نامحدود !

همچنین این گل به‌ سرعت پژمرده می‌شود. بنابراین زیبایی آن کوتاه‌مدت است. اما با خرید تعدادی بیت کوین، به یک سامانه‌ی پرداخت دائمی، تغییرناپذیر و بدون محدودیت دسترسی خواهید داشت و البته تعداد بیت کوین به یک عدد خاص محدود می‌شود. حتی اگر از آن فقط برای ذخیره‌ی سوابق رمزنگاری‌ شده روی بلاک چین استفاده کنید، حداقل می‌توانید مطمئن باشید اطلاعات‌تان جای امنی قرار دارد. برخلاف گل لاله، اگر تعداد بیشتری از مردم این شبکه را بپذیرند کاربردهای آن سودمندتر خواهد شد.

بیت کوین یک – گل لاله صفر!

سال ۲۰۰۰: حباب دات کام

حباب دات کام یا حباب اینترنت یکی از بزرگترین حباب‌های اقتصادی تاریخ است که از سال ۱۹۹۷ تا ۲۰۰۳ ادامه داشت اما اوج آن در سال ۲۰۰۰ بود. در اواخر دهه ۹۰ میلادی با رشد اینترنت و فناوری‌های کامپیوتری، شرکت‌های زیادی در بورس آمریکا شروع به فعالیت کردند و مردم به طرز جنون آمیزی در آن‌ها سرمایه‌گذاری می‌کردند. این به حدی ادامه داشت که قیمت سهام از ارزش واقعی آن‌ها بسیار بالاتر رفت. در سال ۲۰۰۰، حباب دات‌کام به نهایت ظرفیت خود رسیده بود. دیگر پول نقد زیادی برای سرمایه گذاری وجود نداشت. سرمایه گذاران متوجه شدند بودند که این شرکت ها درآمد بسیار اندکی دارند و قرار هم نیست آینده‌ای درخشان در برابرشان دیده شود. «Pets.com» در سال ۲۰۰۰ ورشکستگی اش را اعلام کرد و دومینوی سقوط تا سال ۲۰۰۳ برای شرکت‌های زیادی به حرکت افتاد.

اگر در سال ۱۹۹۹ یک شرکت فناوری داشتید و برای آن عرضه عمومی سهام (IPO) برگزار می‌کردید، این نشانه‌ی حسن نیت و عملکرد درست شرکت‌تان بود. از پیتر تیل (بنیانگذار پی پال) در کتاب صفر تا یک نقل شده است:

یکی از آشنایان به من گفت که چگونه حتی قبل از اینکه شرکتش را ثبت کند، یک عرضه اولیه عمومی (IPO) را در اتاق نشیمن منزلش برنامه‌ریزی کرده بود و این کار اصلا به نظر او عجیب و غریب نبود. در چنین محیطی، عاقلانه عمل‌کردن است که غیرعادی به‌نظر می‌رسد.

همین الگو را با اعداد به‌ مراتب بزرگتر در نظر بگیرید. در مارس سال ۲۰۰۰، ارزش افزوده‌ی همه‌ی شرکت‌های موجود در فهرست بازار بورس نیویورک (نزدک) ۶/۷ تریلیون دلار بود. فقط به صفرهای این عدد توجه کنید! ارزش شرکت سیسکو (Cisco) که در آن زمان ارزشمندترین شرکت جهان بود، از زمان عرضه اولیه عمومی‌اش در سال ۱۹۹۰، ۲۵۰۰ برابر شد که  10% از کل بازار اینترنت را دربر می‌گرفت.

قیمت بیت کوین اولین بار در ماه مه ۲۰۱۱ به ۸ دلار رسید. درست مانند سیسکو، ارزش بیت کوین هم هنگامی‌که در دسامبر ۲۰۱۷ به بالاترین قیمت خودش یعنی ۲۰,۰۰۰ دلار رسید، ۲۵۰۰ برابر شد. تفاوت اینجاست که بیت کوین پس از ۷ سال به این ارزش‌ رسید، در حالی‌که این مدت برای سیسکو ۱۰ سال به‌طول انجامید. جالب اینجاست که بازگشت از قیمت اولیه در بیت کوین حتی از آن‌هم بالاتر است. بااین‌حال، در سال جاری میلادی، متوسط ارزش کل بازار ارزهای دیجیتال حدود ۵۰۰ میلیارد دلار است و بیت کوین ۳۰ تا ۴۰ درصد آن را به خودش اختصاص داده است. البته این مقدار به جای افزایش کاهش یافته است، زیرا بیت کوین بود که راه را به همه‌ی ارزها نشان داد.

بنابراین با اینکه درحال‌حاضر تعداد ارزهای دیجیتال ارزشمندی که داریم محدود است، اما مبارزه برای سهم بازار تازه شروع شده است. البته اندازه‌ی کلی حباب بیت کوین هنوز کوچک است. ما به ۱۳/۴ ضریب دیگر نیاز داریم تا به اندازه‌ی حباب دات کام در سال ۲۰۰۰ برسیم.

علاوه‌ بر اینکه این بازار ارزهای دیجیتال هنوز هم فضای نسبتا زیادی برای رسیدن به نقطه‌ی ترکیدن دارد، تفاوت بزرگی بین حباب دات کام، ارزهای دیجیتال و گل‌های لاله‌ی هلندی وجود دارد و آن‌ هم در کاربردپذیری آنها است. شرکت‌های فناوری و ارز دیجیتال هر دو کاربردهای بیشتری نسبت به گل لاله دارند.

البته شرکت‌های زیادی در دوره‌ی حباب دات کام نابود شدند، اما این به‌دلیل بی‌مصرف بودن آنها نبود؛ آنها فقط شکست خوردند. عوامل شکست آنها ممکن است رقابت، قیمت‌گذاری، نوآوری و حتی اقتصاد جهانی که یک نهاد مستحکم است و روند تکاملی را دنبال می‌کند، بوده باشد. حتی بزرگترین بازیگران بازارهم از این ریسک‌ها در امان نیستند.

آیا ۹۵% از ارزهای دیجیتال با شکست مواجه خواهند شد؟ احتمال دارد. آیا ۵% باقیمانده مانند آمازون، گوگل و فیسبوک باقی خواهند ماند؟ باز هم این احتمال وجود دارد. دلیلش این است که هم سرمایه‌گذاران تازه‌ کار و هم سرمایه‌گذاران مجرب ترجیح می‌دهند با سرمایه‌گذاری روی بیت کوین به این حوزه وارد شوند. این حالت اثر لیندی (Lindy effect) نام دارد. دوره بیت کوین تقریبا طولانی‌ترین دوره بوده است، بزرگترین شبکه را در اختیار دارد و ساختار آن بسیار ساده است. همین عوامل شانس بقای آن را افزایش می‌دهند.

البته هیچ تضمینی وجود ندارد. بااین‌حال، مهم نیست که یک حباب چه زمانی می‌ترکد. حتی اگر همه چیز خراب شود باز هم چیزی از آن برای همیشه باقی می‌ماند.

سال ۲۰۰۸: حباب املاک یا مسکن

در سال ۲۰۰۶، ارزش بازار املاک و مسکن در ایالات متحده به ۲۲ تریلیون دلار رسید. بخش اعظم ارزش این بازار را وام‌ها و بدهی مردم به بانک‌ها تشکیل می‌داد.

در سال ۲۰۰۷ تعداد افرادی که نمی‌توانستند از عهده‌ی بدهی‌شان به بانک برآیند به میزان قابل ملاحظه‌ای رسید و تا سال ۲۰۰۸ به‌تدریج بانک‌های بزرگ ورشکست شدند. بحران مالی جهانی اتفاق افتاد. تمام اعداد و ارقام مربوط به این دوره، به تریلیون بود.

• میزان خسارات اقتصادی ۱۲/۸ تریلیون دلار بود.
• صاحبان مسکن تا سال ۲۰۱۱، به میزان ۹ تریلیون دلار ضرر کردند.
• بازار سهام بخش دیگری به‌اندازه‌ی دات کام را از بین برد: ۶/۹ تریلیون دلار.

تریلیون و باز هم تریلیون. مقیاس رکود اقتصادیِ بزرگ به‌جز نظریه‌ی فضای پیشرفت، حقیقت جالب دیگری نیز درباره‌ی بیت کوین و سایر ارزهای دیجیتال به ما می‌گوید:

این بازار در حال حاضر نه آن‌قدر بالغ است و نه به‌اندازه‌ی کافی بزرگ است که بر بازار تأثیر چندانی داشته باشد.

مقررات و نهادهای بزرگ به‌تدریج وارد این بازار می‌شوند و حتی اگر کل این بازار سقوط کند، اتفاق خاصی نخواهد افتاد جز اینکه محرکی برای یک بحران جدید خواهد بود.

اما جالب‌ترین حباب برای مقایسه با بیت کوین چیزی است که تا کنون ندیده‌ام کسی درباره‌ی آن صحبت کند. شاید به‌خاطر اینکه همیشه و از آغاز پیدایش پول وجود داشته است.

حباب تورم: تاریخ مشخصی ندارد

زبان یکی از قدرتمندترین ابزارهای انسانی است و گاهی واقعا دقیق کار می‌کند. در این حوزه همه درباره‌ی «حباب» صحبت می‌کنند، اما فقط تعداد انگشت‌ شماری از آنها به «تورم» که مطلوب‌ترین شرایط برای ایجاد حباب است توجه می‌کنند.

از نظر اقتصادی، تورم زمانی رخ می‌دهد که ارزش اسمی (قیمت) کالا افزایش یابد، بدون اینکه کاربرد آن تغییر کند. به‌عنوان نمونه، سال گذشته قیمت یک بیسکوییت نمکی ۱ دلار بود، امسال ۲ دلار است. اما کاربرد بیسکوییت نمکی تغییری نکرده است و در واقع پیشرفتی نداشته است. درنتیجه، پول بیشتری پرداخت می‌کنم در حالی‌که همان بیسکوییت را با همان کاربرد دریافت می‌کنم. بنابراین تورم ۱۰۰% است.

در حالی‌که در برخی موارد تورم نشانه‌ی سلامت اقتصاد جامعه است (زیرا مصرف‌کنندگان درآمد بیشتری دارند، بیشتر خرج می‌کنند و این پول دوباره صرف نوآوری‌های بیشتر می‌شود) ما در دنیای غرب در قرن گذشته بیش‌ازحد مجاز از تورم سهم داشته‌ایم. مادربزرگم به‌تازگی یادداشتی را از طرف بانک که مادرش برایش نگه‌داشته بود به من نشان داد:

این اسکناس متعلق به سال ۱۹۲۳ میلادی است و ۲۰۰ میلیارد مارک آلمان ارزش دارد و حاصل یک دوره تورم شدید در جمهوری وایمار است. در حالی‌که چنین شرایطی به‌ندرت اتفاق می‌افتد، شاخص قیمت مصرف‌کننده که شامل هزینه‌ی سبدی متشکل از کالاهای پرمصرف مانند پنیر، دستمال توالت، پوشک و اقلام خانگی دیگر است طی ۵۰ سال گذشته به‌شدت افزایش یافته است.

چیزی که صد سال پیش ۱ دلار قیمت داشت، امروز ۲۸ دلار برایتان هزینه برمی‌دارد. این نشان می‌دهد نگهداشتن اسکناس کاغذی ایده‌ی جالبی نیست و معمولا هم همین‌طور است. از سال ۲۰۰۰ تا به امروز، قیمت‌ها ۵۰% افزایش یافته‌اند. بنابراین حباب دات کام اگر در این دوره اتفاق می‌افتاد، تقریبا ۱۰ تریلیون دلاری بود.

بسیاری از این افزایش قیمت‌ها به‌دلیل روند چاپ بیش‌ازحد اسکناس است که بانک فدرال رزرو آمریکا و بانک مرکزی اروپا پس از سال ۲۰۰۸ همچنان درگیر آن هستند. این امر کاهش کمّی (quantitative easing) نامیده می‌شود. از مارس ۲۰۱۵، بانک مرکزی اروپا ماهیانه سهامی به ارزش ۶۰ تا ۸۰ میلیارد یورو را خریداری کرده است که مبلغ آن برحسبِ دلار تقریبا ۴ تریلیون می‌شود. البته هنوز هم دارند به این کار ادامه می‌دهند. حالا ۴/۵ تریلیون دلار از سوی بانک فدرال رزرو را نیز به آن اضافه کنید. با این کار به مجموع ارزش کل ۱۷ بازارِ ارز دیجیتال می‌رسید که فقط از تورمی ناشی‌شده است که خودمان به‌عمد ایجاد کرده‌ایم.

حالا این یک حباب است.

اگر بیت کوین یک حباب است، خودمان آن را ایجاد کرده‌ایم

هر نسلی با چالش‌های مخصوص به خودش درگیر است. برای نسلی که آینده‌ی بسیاری از پیشرفت‌های جهان را تا چند دهه‌ی بعد تعیین خواهد کرد (یعنی نسلی که از سال ۲۰۰۰ به این سو متولد شده‌اند) بیشترین تلاش‌ها در راستای مسائل مالی است. حباب دات کام، بحران مالی، تورم، وام‌های دانشجویی، درآمد اندک و میزان اطمینان شغلیِ کمتر از جمله این مسائل هستند.

پس از همه‌ی این‌ها، پول جدیدی روی کار آمده است که از سوی بانک‌های حریص پشتیبانی نمی‌شود و فقط افرادی که آن را خریدوفروش می‌کنند پشتیبان آن هستند. پولی که روی فناوری خاصی که شما با آن بزرگ شده‌اید ایجاد شده است. همان فناوری که با آن آشنا هستید و درکش می‌کنید. پولی که با افزایش قیمت آن، ممکن است به‌راحتی به ثروت برسید یا اینکه در کمال آرامش و با خیال راحت بازنشسته شوید.

واکنش شما چیست؟ تعجبی ندارد که چرا ارزهای دیجیتال تا این اندازه محبوب هستند. نسل ما واقعا به یک تغییر نیاز داشته است. چه تغییری از این بهتر که اینترنت به‌سرعت فناوری‌های جدید را گسترش داده است و پذیرش جمعی سریع‌تر اتفاق می‌افتد. می‌توانیم روی ارزهای دیجیتال شرط‌بندی کنیم و تا آخر عمرمان این کار را ادامه دهیم.

بااین‌حال، اجازه ندهید این شور و اشتیاق شما را فریب دهد. گذشتگان‌مان دقیقا نمی‌دانستند چگونه باید با حباب‌ها برخورد کرد و ما نیز چیزی بیشتر از آنها نمی‌دانیم. همه‌ی ما از یک نوع جریان احساسی رنج می‌بریم. اما تحمل اینکه از این جریان کنار گذاشته شویم را نداریم.

ما حباب خودمان را می‌خواهیم و همین حالا آن را می‌خواهیم. حبابی که ما را به اوج برساند و ما آن را با هرچه که به آن برسیم باور داریم.

در همه‌ی حباب‌های قبلی، ابتدا افراد مطرح جامعه پول‌هایشان را روی آنها سرمایه‌گذاری می‌کردند. بانک‌ها، صندوق‌های سرمایه، سرمایه‌گذاران خطرپذیر و دولت‌ها. این روند ادامه می‌یافت تا جایی‌که راننده‌های تاکسی و خانم‌های خانه‌دار نیز به این فضا وارد می‌شدند؛ در آن زمان حباب می‌ترکید. اما این بار، قضیه فرق می‌کند. ما، راننده‌های تاکسی، خانم‌های خانه‌دار، دانش‌آموزان، دانشگاهیان، متخصصان جوان و افراد متوسط جامعه اولین کسانی هستیم که وارد این فضا شدیم و هنوز هم بسیاری از سرمایه‌گذاران بزرگ درباره‌ی سرمایه‌گذاری روی آن تصمیم قطعی نگرفته‌اند.

بنابراین شاید بیت کوین حبابی باشد که هنوز به‌اندازه‌ی کافی بزرگ نشده است و اگر هوشمند نباشیم در صورتمان خواهد پاشید. اما شاید هم اصلا این‌طور نشود. شاید این حوزه واقعا متفاوت از گل لاله، دات کام و خانه‌های گرانقیمت است. اگر بیت کوین حباب نباشد چه؟ فقط زمان این را تعیین خواهد کرد و مسلما همه‌ی ما در امتداد این مسیر پیشرفت بیشتری خواهیم داشت و هوشمندانه‌تر عمل خواهیم کرد. اما یک چیز حتمی است: هر چه هست بسیار بزرگ و مهم است.

منبع medium