با ثروتمندترین شرکت تاریخ آشنا شوید

قرن هفدهم عصر طلایی استعمارگری در اروپا بود. برخی از بزرگترین شرکت‌ها در کل تاریخ جهان، در این دوره تأسیس شدند و چنان درآمدی کسب کردند که حتی ابرشرکت‌های امروزی هم در مقابل آن‌ها کوچک به نظر می‌رسند. این سطح از درآمد به این شرکت‌ها امکان می‌داد که خودمختار و مستقل شوند و اغلب خارج از حوزه قدرت و اختیار کشوری که آنها را ایجاد کرده بود عمل کنند.

در این مقاله می‌خواهیم داستان یکی از ارزشمندترین شرکت‌های اروپایی قرن هفدهم را روایت کنیم. شرکتی که از دل نظام استعمارگر اروپای آن دوران سربرآورد و به‌تنهایی، از مجموع ارزش ۲۰ شرکت برتر امروزی ارزشمندتر بود.

شاید شما هم از ثروت غیرقابل‌تصور شرکت هند شرقی بریتانیا چیزهایی شنیده باشید؛ شرکتی که به سطح غیرقابل تصوری از ثروت رسید و عصری طلایی را برای انگلستان به ارمغان آورد، اما حتی این سطح از درآمد را هم نمی‌توان با ارزش بالای شرکت هند شرقی هلند (Dutch East India Company) مقایسه کرد.

هند شرقی، اصطلاحی است که به مناطق جنوب و جنوب شرقی آسیا نسبت داده می‌شد. مناطق هند شرقی را عموماً با نام امپراطوری‌های استعمارگر آنها می‌شناسند؛ به‌عنوان مثال، هند شرقی بریتانیا به مناطقی از هند شرقی اشاره دارد که تحت سلطه امپراطوری بریتانیا بود. همچنین تا قبل از استقلال اندونزی، مستعمرات هلند در منطقه جنوب شرقی آسیا برای حدود ۳۰۰ سال با عنوان هند شرقی هلند شناخته می‌شد.

شرکت هند شرقی هلند

شرکت هند شرقی هلند یا به اختصار VOC (در زبان هلندی)، ابرشرکتی بود که توسط دولت هلند ایجاد شد. دولت با ادغام چند شرکت رقیب در قالب یک ابرشرکت، موجب حذف رقابت ناسالمی شد که سود آنها را کاهش می‌داد.

پس از این ادغام، VOC به اولین شرکت سهامی عام در جهان تبدیل شد که به عموم مردم اجازه می‌داد سهام آن را خریداری کرده و در سود و زیان کشتی‌هایی که این شرکت به اقصی نقاط دنیا ارسال می‌کرد، شریک شوند. بسیاری این رویداد را آغازگر پدیده‌ای می‌دانند که ما امروزه به‌عنوان «جهانی‌شدن» می‌شناسیم. بسیاری از شرکت‌های پیشرفته امروزی برای مدیریت ساختارهای خود، از شرکت VOC الگو گرفته‌اند که ابداع‌کننده مدل دقیق شرکت‌های سهامی عام است.

VOC به تجارت در سراسر جهان مشغول بود و بیشتر بر منطقه هند شرقی هلند (اندونزی کنونی) و دیگر مناطق تحت سلطه هلند در شرق دور متمرکز بود. باتاویا (Batavia) در اندونزی و کِیپ‌تاون (Cape Town) در آفریقای جنوبی، دو بندر اصلی به شمار می‌روند که انتقال کالاها و محصولات از هند شرقی به اروپا، از طریق آنها صورت می‌گرفت.

شرکت VOC در دوران اوج خود به ارزشی معادل ۷٫۸ تریلیون دلار رسید که این عدد با در نظر گرفتن تورم، تقریباً ۸ برابر ارزش فعلی شرکت اپل است.

این شرکت با تنوع بخشیدن به فعالیت‌هایش یک انحصار بین‌المللی ایجاد کرد که تکیه بسیاری به خدمات کشتی‌سازی، حمل‌ونقل و خدمات معماری این شرکت داشت. به این ترتیب VOC یک «ادغام عمودی» در میان تجارت‌های مرتبط به خود ایجاد کرد. هلندی‌ها با چنین قدرتی می‌توانستند بر بسیاری از نقاط جهان به لحاظ اقتصادی و سیاسی تأثیر بگذارند که در نهایت به قدرت بیشتر آنها در صحنه بین‌المللی می‌انجامید. این موضوع برای کشوری با ‌اندازه و موقعیت جغرافیایی هلند بسیار بااهمیت بود.

تأسیس چنین شرکت‌هایی، آغازگر فرایند جهانی‌شدن به شمار می‌رفت. زیرا کالاهایی که در اروپا یافت نمی‌شد و یا ساخت آن در نقاط دیگر جهان ارزان‌تر بود، از طریق این شرکت به اروپا منتقل می‌شد و سودهای کلانی را با خود به همراه داشت. این سودهای کلان موجب اوج گرفتن ارزش اقتصاد هلند شد و بنادر این کشور رفته‌رفته به دروازه اروپا برای واردات محصولات شرق دور تبدیل شد.

این قدرت از آن جهت سودمند بود که کشورهای کرانه‌ای شمال غرب اروپا (یعنی هلند و بلژیک) در طول یک جنگ هشتاد ساله با همسایگان قدرتمندشان (مانند آلمان و فرانسه)، به‌دنبال کسب استقلال خود بودند. VOC به هلندی‌ها این امکان را داد که برای جنگ یک پشتوانه اقتصادی قوی داشته باشند و در نهایت به پیروزی برسند.

شرکت VOC، از سال ۱۶۰۲ تا حدود ۱۳۰ سال بعد با تمام قدرت به فعالیت خود ادامه داد تا اینکه در دهه ۱۷۳۰ افول این شرکت آغاز شد. تحولات ناگهانی در مستعمره‌های هلند و انگلستان، جنگ‌های بین‌المللی و تغییرات تجارت و رفع انحصار در نهایت موجب فروپاشی این شرکت در سال ۱۸۰۰ شد.

نتیجه‌گیری

در جهان امروز که از تمامی جنبه‌ها (اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و …) تحت سلطه شرکت‌های بزرگ قرار دارد، نگاه به گذشته همواره از اهمیت زیادی برخوردار است. اغلب افراد هیچ درکی از میزان ثروت‌ حاصل شده توسط قدرت‌های اروپایی در عصر استعمار ندارند.

بسیاری گمان می‌کنند قدرتی که شرکت‌هایی مانند اپل در حال حاضر در اختیار دارند، در طول تاریخ بی‌سابقه است. مقالاتی با تیترهایی نظیر «اپل اولین شرکت تریلیون دلاری جهان» بدون داشتن زمینه تاریخی لازم نوشته شده است.

شرکت‌های متعددی در طول تاریخ، ارزش بیش از یک تریلیون دلار را تجربه کرده‌اند. همان طور که در تصویر زیر مشاهده می‌کنید، شرکت هند شرقی هلند تنها نمونه‌ از این دست نیست. 

با نگاهی به تاریخ می‌توانیم شکوه چنین دستاوردهایی را به‌طور کامل درک کنیم. اگرچه شرکت‌های ارزشمند امروزی نقطه عطف بزرگی برای دستیابی به استانداردهای پیشرفته به شمار می‌آیند، اما در مقایسه با دستاوردهای عظیم گذشته، ما را کمتر تحت تأثیر قرار می‌دهند.